Prvi svetski rat na teritoriji opštine Krupanj

Mačkov kamen

Mačkov kamen
Na planini Jagodnji, udaljen 12 km od Krupnja nalazi se Mačkov Kamen, poprište srpske i austrougarske vojske u Prvom svetskom ratu. U spomen na te slavne dane podignuta je kosturnica od granitnih blokova u vidu kapele sa zvonikom. Projekat za ovaj spomenik uradio je poznati srpski arhitekta Momir Korunović. Predsednik odbora za podizanje spomenika na Mačkovom kamenu bio je Ljuba Jovanović - tadašnji predsednik Narodne Skupštine Srbije, potpredsednik Đorđe Vajfert guverner Narodne banke, a generalni sekretar Dr. Arčibald Rajs. Prostor na kome je podignuta Spomen kosturnica na Mačkovom kamenu danas je značajno izletište u Opštini Krupanj. Visoravan pokrivena lekovitim travama, planinskim cvećem, pečurkama, zimzelenim i listopadnim šumama, sa više vrsta divljih životinja, stazama za skijanje, sankanje i  šetnje pogodna je  za razvoj i letnjeg i zimskog turizma.

Stara crkva Sv. Vaznesenja Gospodnjeg u Krupnju sagrađena 1842. godine,a pored nje je sagrađena nova Crkva spomen-kosturnica Sv. Vaznesenja Gospodnjeg  koja se nalazi  u najužem delu centru Krupnja, delo arhitekte Momira Korunovića - zadužbina  Karađorđevića. Gradnja crkve je trajala od 1920 do 1931 god., a reč je o spomeniku podignutom sa ciljem da podseća na tragične i slavne trenutke naše novije istorije. Crkva je sagrađena kao spomen korsturnica »dostojna onih koji će u njoj večno počivati«. U kripti crkve nalaze se 74 lobanje (više nego u Ćele kuli)  ratnika palih u bici na Mačkovom kamenu. Crkva je jednokupolna građevina, sažetog, upisanog krsta, neovizantijskog stila, sagrađena od Rađevskog granita. Dveri ikonostasa Stare crkve rad su ruskih majstora iz 19. veka, a freske su delo akademskog slikara Nastasijevića. Nedeljom i praznikom vernici mogu da prisustvuju liturgiji i duhovnom pojanju crkvenog hora” Sv.Tri Jerarha”(www.pojanje.org.yu). Godine 1994. sagrađen je zvonik, sa zapadne strane, visine 22m i stilski drugačiji od same crkve.

Bela Crkva
Spomen zgrada stare škole u kojoj se nalazila bolnica u I Svetskom ratu su objekti pod zaštitom države. U porti Crkve Sv. Đorđa u Beloj crkvinalazi se grob Darka Ribnikara, učesnika bitke na Mačkovom Kamenu.

Nadežda Petrović,
slikarka i bolničarka (11.10.1873-3.4.1915)
Formacijski je pripadala Dunavskoj diviziji, koja je na Mačkov kamen, na Jagodnju, stigla nakon četvorodnevnog marša, sa položaja u Sremu. Sve vreme borbi, bila je u bolnici, neposredno uz ratište.

"Borbe vođene na tom položaju bile su više no ogorčane i očajne, borbe za istrebljenje. Svi komandiri četa, komandiri bataljona, vodnici, pet komandanata pukova, pet potpukovnika iz devetog IV prekobrojnog, IV prvog i drugog poziva i 64 oficira iz 18 puka izginulo je i smrtno ranjeno, a vojnika upravo je ostalo na polovini iz sviju pukova. Ima četa koje su ostale od 450 ljudi na 120. Ranjenika smo imali na 4.000 i ja mišljah poludeću od jada i čuda. Imala sam krizu nervnu tako da kada su nam bili doneli 20 oficira teško ranjenih…“.

Obolela je od tifusa i umrla je u Valjevskoj bolnici, u martu 1915. godine.
 
Princ Đorđe Karađorđević,
(27.avgust 1887 - 17. oktobar 1972)
Sin kralja Petra I. Učesnik Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Teško je ranjen na Mačkovom kamenu.

Tekst pripremila:
Turistička organizacija opštine Krupanj